Haiti'nin 53 yaşındaki Devlet Başkanı Moise, 6 Temmuz'u 7 Temmuz'a bağlayan gece evine bir grup silahlı kişilerce düzenlenen saldırıda hayatını kaybetmiş, eşi Martine Moise yaralanmıştı. Devlet Başkanı Moise'ye saldırı esnasında 12 kurşunun isabet ettiği bilgisi paylaşıldı. 

Haiti Başbakanı Claude Joseph, OHAL ilan etti. 

Haiti devlet güçleri, Moise'yi öldüren saldırganları yakalamak amacıyla ülke geneli geniş çaplı operasyon başlattı. Operasyonda 4 kişi öldürüldü, 2 kişi gözaltına alındı. 

Dış kaynaklı mı?

11 milyon nüfuslu Haiti'nin Başbakanı Claude Joseph, saldırganların yabancı paralı askerler olduğunu, İngilizce konuştuklarını söyledi.

Okların çevrildiği ülkelerden biri ABD. Haiti'nin ABD büyükelçisi Bocchit Edmond, ABD uyuşturucuyla mücadele ajanlarının "hiçbir şekilde" olayın içerisinde dahil olmadığını söyledi. Edmond, saldırının "profesyonel paralı askerler" tarafından gerçekleştirildiğine inandığını belirtti.

Adanın diğer yarısını kontrol eden Dominik Cumhuriyeti, suikastin ardından sınır geçişlerinin kapatıldığını açıklamıştı.

İngiltere, ABD, Türkiye gibi ülkeler suikasti kınadı ve başsağlığı dileklerini gönderdi. 

BBC haberine göre İngiltere Başbakanı Boris Johnson Twitter'da yaptığı paylaşımda "Moise'nin ölümünden dolayı duyduğu üzüntüsünü dile getirdi ve saldırıyı "menfur bir eylem" olarak nitelendirdi. 

ABD Başkanı Joseph Biden da "dehşet verici suikast nedeniyle" Haiti halkına başsağlığı diledi.

 

Parlamento seçimi yapılmadı

Göreve 2017'de başlayan Moise'nin görev süresi 5 yıl. 2018'deki parlamento seçimleri yapılamadı. Moise de 2018'den bu yana ülkeyi kararnamelerle yönetiyor, ülkedeki muhalefet ise bu yönetime karşı çıkıyor, diktatörlükle suçluyordu.

Moise 4 yılda 7 başbakan değiştird. 2021'de üç ay önce göreve atadığı Başbakan Claude Joseph'in de bugünlerde görevden alınması bekleniyordu. Moise'ye karşı 2021 başında pek çok şehirde büyük protestolar düzenlenmişti.

Haiti'de koronavirüs pandemisi nedeniyle iki kere ertelenen anayasa referandumu Eylül 2020'de yapılacaktı. Muhalefetin sert bir şekilde eleştirdiği referandumda yürütmeye daha fazla yetki verilmesi oylanacaktı.

 

Haiti'nin bağımsızlığı: Bağımsızlığa ulaşan tek köle isyanı

Karayip Denizin'deki adata Haiti ve Dominik Cumhuriyeti bulunuyor. Kristof Kolomb’un ve adamlarının işgal ettiği yerlerden biridir ada ve Hispaniola adı verilmişti. 

Haiti’yi oluşturan adanın batı kesimleri 17. ve 18. yüzyıllarda Fransız korsanlarının kontrolü altındaydı. İngiliz ve İspanyollara karşı kullanılan ada Fransa kontrolünde Saint-Domingue olarak adlandırıldı. Kahve ve şeker üretimi yapılan ada 18. yüzyılda Fransız İmparatorluğu’nun en zengin sömürgelerinden birine dönüştü. Ada Avrupa’nın kahve ve şeker ihtiyacının önemli bir bölümünü karşılıyordu.

Fransız sömürgesi olan ve çok sayıda kölenin taşındığı Haiti'de iç kaynama vardı sömürgeciliğe karşı. 1789 Fransız İhtilali'nin ardından bağımsızlık rüzgarları Haiti'de de esmişti. 

 

Jean-Jacques Dessalines 

Adada tarlalara ve kölelere sahip olan beyaz yetiştiriciler ile zanaatkar, dükkan sahibi ve öğretmen olan petit blancs (küçük beyazlardı) vardı ve köleleri, kaçakları, yerlileri sömürüyorlardı. Fransa'nın yüksek vergilerine karşı da hoşnutsuzluk vardı.

Toussaint Louverture önderliğinde başlayan mücadele büyümüştü. 1789 Fransız İhtiali'nin "İnsan Hakları Bildirgesi" esin kaynağı olmuştu.

Toussaint Louverture'nin yardımcısı eski bir köle olan Jean-Jacques Dessalines idi, Jean-Jacques Dessalines 18 Kasım 1803'teki Vertieres Savaşı'nda kölelere, yerlilere önderlik etti ve Fransız kuvvetlerini bozguna uğrattı. Jean-Jacques Dessalines tarafından 1 Ocak 1804 tarihinde bağımsızlık ilan etti. Adanın adını Haiti yaptı. Devrimler sürecindeki Fransa, Haiti'nin bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olacaktı. Haiti dünyanın ilk siyah cumhuriyeti ve batı yarımkürede ABD'den sonra bir Avrupa gücünden bağımsızlığını kazanan ikinci ulus oldu.

Amerika kıtası ve Karayip'le etki sahasında gören ABD, Haiti’nin bağımsızlığını 1862'ye kadar tanımadı. ABD Haiti'yi 1915-1934 arasında işgal altında tuttu. ABD ve AB ülkeleri sömürge yönetimler oluşturdu, işgaller, askerî darbeler ve yerel diktatörlerle adayı yönetti. 1957-1971 yılları arasındaki diktatör François Duvalier, 1986'e kadar oğlu olan diktatör Jean-Claude Duvalier yönetti.

ABD peşini bırakmıyor

Haiti'de "ilk demokratik seçimler" denen seçim 1990'da oldu. Seçimleri kazanan Jean Bertrand Aristide, 1991'de darbe ile devrildi. ABD, 1994’te Haiti’yi 20 bin askerle yeniden işgal etti. 2004'te bir BM barış gücü kuruldu, bu barış gücü 2017'de çekildi. Yani ABD güçleri 2017 yılına kadar adadaydı. 

Kaynakları çalınarak yoksullaştırılan Haiti'de 2010 yılındaki depremde resmî rakamlara göre 200 binin üzerinde insan yaşamını yitirdi. Ülke daha da yoksullaştı. Ülkeyi 2016 yılında da Matthew Kasırgası vurdu. Haiti Batı yarımkürenin en yoksul ülkesi olarak kabul ediliyor. Halkın tahminen yaklaşık yüze 60’ının yoksulluk sınırının altında. Kişi başı yıllık gelir ortalaması 1.000 doların altında. En önemli geçim ve istihdam tarımda. Tarımda kahve, kakao, mango, şeker kamışı, pirinç ve mısır önemli ürünler.
 

 

Jovenel Moise kimdir?

Jovenel Moise, 26 Haziran 1968’de Haiti’de doğdu. Temmuz 1974’te ailesi, ilk öğrenimine École Nationale Don Durélin’de devam ettiği Port-au-Prince’te başladı. 1996'da sınıf arkadaşı Martine Marie Etienne Joseph ile evlendi. 1996'da Port-de-Paix’e yerleşti ve Port-de- Paix’teki ilk işini hala faaliyette olan JOMAR Auto Parts’ı kurdu. Aynı yıl, Nord-Ouest bölümündeki 25 dönümlük bir alana yayılan bir plantasyondan organik muz üretimine yönelik bir tarımsal proje geliştirmeye başladı. 2001 yılında Moise , Nord-Ouest ve Nord-Est departmanlarına dağıtım için bir içme suyu tesisi kurmak için Culligan ile ortaklık kurdu . 2012’de AGRITRANS SA’yı kurdu, NOURRIBIO tarım projesini Trou du Nord’a tanıttı ve Haiti’nin ilk tarımsal serbest ticaret bölgesi olan Nord- Est’te 2500 akrelik bir muz ekiminin olması sürecine dahil oldu. Bu projenin 1954’ten beri ilk kez Almanya’ya muz ihraç etmesi gerekiyordu; ancak, şimdiye kadar sadece iki konteyner gönderildi. Bu yine de ona Nèg Bannann (Muz Adam) lakabının verilmesine neden oldu.

2015'de Devlet Başkanı Başkan Michel Martelly, Moise’yi Martelly’nin kurduğu siyasi parti Haiti Tèt Kale Partisi’nin (PHTK) başkan adayı olarak atadı. Moise, kampanyasında, nüfusu yüzde 50’nin üzerinde kırsal olan Haiti için ekonomik bir motor olarak biyo-ekolojik tarımı destekledi. Ayrıca Martelly’nin izlediği politikalara desteğini ifade etti: Evrensel eğitim ve sağlık hizmetleri , enerji reformu, hukukun üstünlüğü , sürdürülebilir işlerin yaratılması, çevre koruma ve ekoturizm ve tarım turizmi için bir destinasyon olarak Haiti’nin geliştirilmesi.

Kasım 2016 seçimlerinde cumhurbaşkanlığı düzeyinde, PHTK’dan Jovenel Moïse yüzde 55,67 oyla birinci sırada yer aldı. Moïse, ikinci tur seçimlerde rekabet etmek zorunda kalmadan cumhurbaşkanlığını güvence altına aldı. İkinci, üçüncü ve dördüncü sırada yüzde 19,52 ile LAPEH’den Jude Celestin , Platfom Pitit Dessalines’ten (PPD) Jean-Charles Moïse yüzde 11,04 ile ve Fanmi Lavalas’tan (FL) Maryse Narcisse yüzde 8,99 ile yer aldı. Jovenel Moïse, 7 Şubat 2017’de beş yıllık bir dönem için yemin etti.

Haiti Cumhurbaşkanı Jovenel Moise, Haziran 2021'de Antalya Diplomasi Forumu'nda Liderler oturumuna katılarak konuşma yapmıştı.